

Η Μάχη της Γραβιάς δόθηκε σαν σήμερα, στις 8 Μαΐου 1821, με μπροστάρη τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τους Έλληνες επαναστάτες, κατά των Οθωμανικών δυνάμεων.
Μετά την ήττα των Ελλήνων στην Αλαμάνα (23 Απριλίου 1821) και την τραγική απώλεια του Αθανάσιου Διάκου, οι Τούρκοι πασάδες Ομέρ Βρυώνης και Κιοσέ Μεχμέτ βρήκαν ελεύθερο δρόμο για να προχωρήσουν προς την Ανατολική Στερεά και την Πελοπόννησο.
Ο φόβος για την πιθανή αποτυχία της εξέγερσης των Ελλήνων άρχισε να μεγαλώνει ένα μήνα μετά την έναρξή της. Όλοι περίμεναν πότε θα ξεσπάσει ο θυμός των δυο πασάδων, αλλά χάρη στις στρατιωτικές ικανότητες του Οδυσσέα Ανδρούτσου, το ενδεχόμενο να αποτύχει η εξέγερση δεν πραγματοποιήθηκε.
Η διαφωνία στο πολεμικό συμβούλιο
Η συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων πραγματοποιήθηκε στο Χάνι της Γραβιάς με την συμμετοχή των οπλαρχηγών Δυοβουνιώτη και Πανουργιά. Εκεί βρέθηκε και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ο οποίος πρότεινε να δοθεί η μάχη εκεί και όχι κάπου αλλού.
Οι υπόλοιποι δυο οπλαρχηγοί διαφώνησαν μαζί του και κατευθύνθηκαν προς τα βουνά όπου και περίμεναν τους Οθωμανούς. Ο Ανδρούτσος και οι 120 συναγωνιστές του συγκεντρώθηκαν στο μοναδικό οίκημα που υπήρχε στην Γραβιά, ένα χάνι με μαντρότοιχο, στο οποίο διανυκτέρευαν οι οδοιπόροι και οι αγωγιάτες,
Η πρώτη επίθεση στη Μάχη της Γραβιάς
Ο Ομέρ Βρυώνης, έχοντας στο πλευρό του 9.000 χιλιάδες άνδρες, έφθασε στην Γραβιά όπου τον περίμεναν οι Έλληνες αντάρτες. Η σφοδρή επίθεση που δέχθηκαν τα στρατεύματα των Δυοβουνιώτη και Πανουργιά προκάλεσε τον διασκορπισμό τους στα γύρω βουνά.
Ωστόσο, ο Ανδρούτσος και οι συμπολεμιστές του κατάφεραν, μέσα από το οχυρωμένο χάνι, να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους και να φέρουν την πρώτη νίκη έπειτα από μια σκληρή μάχη. Οι Τούρκοι κατέληξαν με 300 νεκρούς στρατιώτες και άλλους 200 σοβαρά τραυματισμένους.
Η νικηφόρα επίθεση των Ελλήνων
Ύστερα από την πρώτη νίκη των Ελλήνων, ο Ομέρ Βρυώνης, εμφανώς απογοητευμένος και εξοργισμένος από την ανικανότητα των στρατιωτών του να αντιμετωπίσουν το οχυρωμένο χάνι, διέταξε να έρθουν από το Ζητούνι (Λαμία) κανόνια για να το ισοπεδώσουν.
Τα ξημερώματα της 9ης Μαΐου, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, βλέποντας ότι τα πολεμοφόδια είχαν αρχίσει να λιγοστεύουν, διέταξε τους άνδρες του να βγουν από το οίκημα με τα σπαθιά και να επιτεθούν στους Οθωμανούς. Οι ανυποψίαστοι Τούρκοι νικήθηκαν και οι Έλληνες κατάφεραν να τους περιορίσουν.
Ένας της Επανάστασης
Με αυτή την νίκη επί των Τούρκων, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αναγνωρίστηκε ως ένας από τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς περιόρισε τις Οθωμανικές Δυνάμεις σε μια καίρια στιγμή που η εξέγερση των Ελλήνων είχε αρχίσει να σβήνει. Στη Μάχη της Γραβιάς, ο άλλοτε συνοδοιπόρος και συμπολεμιστής του Αλή Πασά, μέχρι το 1820, κατάφερε να συντρίψει τους αντιπάλους του με μία πανέξυπνη ιδέα.
Ο Ανδρούτσος, γεννημένος μεταξύ των ετών 1788-1789 και με καταγωγή από την Ιθάκη, μετά τη Μάχη της Γραβιάς, απέκτησε την θέση του αρχηγού των όπλων της Βοιωτίας και επηρέασε την εξέλιξη της επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα.
Ωστόσο, την άνοιξη του 1822 κατηγορήθηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη για συνεργασία με τον εχθρό, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί και να χάσει το αξίωμα του. Στις 27 Αυγούστου 1822, ο Άρειος Πάγος του αναθέτει την Διοίκηση της Αθήνας και οι Έλληνες τον αποθεώνουν κατά την είσοδό του στην Ακρόπολη.
Ο Ανδρούτσος, τελικά, κατηγορήθηκε για συνδιαλλαγή με τους Τούρκους και συνελήφθη στους εμφύλιους πολέμους που ξέσπασαν αργότερα. Ο ήρωας, που οδήγησε τους Έλληνες στη νίκη στη Μάχη της Γραβιάς, προκαλούσε την οργή των τοπικών κοτζαμπάσηδων, λόγω του ότι η υποστήριξη που δεχόταν από τον λαό περιόριζε, όπως ήταν αναμενόμενο, την δική τους δύναμη.
Το μίσος των Φαναριωτών και των κοτζαμπάσηδων έφερε το τέλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Αφού βασανίστηκε, δολοφονήθηκε, ύστερα από την έγκριση του πρώην πρωτοπαλίκαρού του, Ιωάννη Γκούρα. Οι αντίπαλοί του, κατηγορώντας τον με ψευδείς αποδείξεις, δεν τον οδήγησαν ποτέ σε δίκη, καθώς φοβούνταν ότι ο οπλαρχηγός θα κατάφερνε να ελευθερωθεί.