Ζούμε σε μία εποχή συνδέσεων. Σύνδεση ίντερνετ, σύνδεση τηλεφώνου, σύνδεση του μετρό με τον προαστιακό… Όλα συρρικνώνονται για να συμπυκνωθούν στο 8ωρο και στο 24ωρο, δύο ξεχωριστές χρονικές οντότητες που σηματοδοτούν το ωράριο της εργασιακής ζωής, από τη μία, και την πραγματική ημερολογιακή ημέρα, από την άλλη.

Και αφού υπάρχει τόση σύνδεση, γιατί νιώθουμε περισσότερη μοναξιά από ποτέ; Ποτέ άλλοτε δεν υπήρχαν τόσοι τεχνητά δημιουργημένοι νοεροί τόποι εύρεσης συντροφιάς όσο σήμερα. Κι όμως, όσο απέλπιδα κι αν προσπαθούμε να συνδεθούμε μεταξύ μας, φαίνεται πως περισσότερο επικοινωνούν τα δίκτυα μεταξύ τους, παρά εμείς οι ίδιοι.

Αν με ξέρεις θα γνωρίζεις… ή κι αν δε με ξέρεις, μάθε πως παρακολουθώ σειρές της δεκαετίας του ’90 φανατικά. Προσπαθούσα να καταλάβω για καιρό τι διαφορετικό έχουν αυτές οι κομεντί και με ελκύουν τόσο.

Σιγά σιγά, συνειδητοποίησα ότι αποτυπώνουν ένα μοντέλο σχέσεων το οποίο μου λείπει πολύ. Όσο κι αν εξωραΐζουν τη φιλία και τον έρωτα, δείχνουν ανθρώπινους δεσμούς αδιαμεσολάβητους, παρουσιάζουν ανθρώπους πραγματικά συνδεδεμένους, των οποίων το κατώφλι δεν έχει επισκεφθεί η μοναξιά.

Μα, θα μου πεις, οι άνθρωποι προτού αρχίσουν να αποτελούν προεκτάσεις της τεχνολογίας, σάμπως δεν ένιωθαν μοναξιά; Μοναξιά Ένα χρονικό

Μια μοναξιά – κυριολεξία: Η μοναξιά ως πραγματική απώλεια

Η μοναξιά ήταν ανέκαθεν ένα πανανθρώπινο υπαρξιακό συναίσθημα, φυσικά. Άλλωστε, η ανθρωπότητα πέρασε από πολέμους, φυσικές καταστροφές, διωγμούς, γενοκτονίες, ξεριζωμούς… Οι άνθρωποι αναγκάζονταν να ζήσουν χώρια για καιρό, και ο αποχωρισμός είχε καταλήξει σε συνήθεια, και μάλιστα αδήλωτη και ξαφνική.

Οι άνθρωποι ήταν πραγματικά μόνοι τους τότε. Η μοναξιά ήταν μια κυριολεξία. Βούρκωναν τη στιγμή που έπαιρναν μια αγκαλιά, δεν ήξεραν πότε θα την ξανανιώσουν.

Όπως έγραψε και ο μεγάλος Θάνος Ανεστόπουλος:

Η μοναξιά ήταν μια υποχρεωτική συνθήκη. Κανένας δεν την ήθελε, μα όλοι έπρεπε να την υποστούν. Ανέπτυξαν ανθεκτικότητα στη μοναξιά οι άνθρωποι του τότε. Όπου τότε… ξέρεις σε ποιό τότε αναφέρομαι, κι ας μην το έχεις ζήσει, έχεις διαβάσει γι’αυτό. Σου έχουν πει γι’αυτό.

Πιάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται πώς περνούσε το χρόνο του ένας άνθρωπος μόνος, χωρίς μια σύνδεση στο internet. Και θυμάμαι τους τόνους βιβλίων που παρήχθησαν σε εποχές προ-βιομηχανικές, κι έρχομαι να αναρωτηθώ: Μήπως οι άνθρωποι γράφοντας, θεράπευαν για λίγο τη μοναξιά τους; Πόσο καιρό έχω να πιάσω ένα μολύβι και να γράψω, χωρίς να ακούω το κλικ-κλακ-κλικ του πληκτρολογίου;

Έπειτα, θυμάμαι τα ατελείωστα φυσικά τοπία του κάθε τόπου. Πόσο καιρό έχω να τα επισκεφθώ, χωρίς ένας από τους βασικούς μου σκοπούς να είναι να τα φωτογραφήσω;

Η κοινωνική αλληλεγγύη ως ένα πολιτικό αντίβαρο απέναντι στην μοναξιά ( ; )

Λίγο αργότερα, το τοπίο μεταβάλλεται. Οι αποχωρισμοί δεν είναι, πλέον, μια ρουτίνα. Οι οικογένειες αρχίζουν να παίρνουν την πυρηνική τους μορφή, κι ο ένας απολαμβάνει την παρουσία του άλλου.

Μεταπολεμικά, οι χώρες αρχίζουν να παλεύουν με τους δικούς τους, εγχώριους δαίμονες. Κι αυτό, ισχυρίζομαι, έχει επίπτωση στον τρόπο με τον οποίο η μοναξιά ως φαινόμενο υφίσταται μεταβολές. Για την ακρίβεια, δεν πιστεύω πως υπήρξε ποτέ άλλοτε στιγμή στη σύγχρονη πορεία των κοινωνιών που η ενότητα αντιπροσώπευε ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου σχετίζεσθαι.

Οι άνθρωποι συσπειρώθηκαν ομαδικά για να ανατρέψουν την ωμότητα, τη σκληρότητα, τη μισανθρωπία καθεστώτων αντίθετων στη φύση της. Και σε αυτά τα συμφραζόμενα, κανείς δεν ήταν μόνος.

Η σύνδεση, με άλλα λόγια, ήταν μια πολιτική επιλογή κατά της διάρκεια του δεύτερου μισού του 20^ου αιώνα. Θα μπορούσε, άραγε, να υποστηρίξει κανείς, όμως, ότι και η μοναξιά ήταν πολιτική επιλογή; Εδώ ερχόμαστε σε μία θεμελιώδη διάκριση: Όταν η μοναξιά αποκτά εθελοντικό χαρακτήρα, τότε μιλάμε για μοναχικότητα. Σημασιολογική λεπτομέρεια; Ναι. Βρίσκεται εκεί, όμως, η διαφορά.

Η μοναξιά, όπως την αντιλαμβάνομαι τουλάχιστον εγώ, είναι μια συνθήκη καταναγκαστική, επιβεβλημένη έξωθεν. Διότι, αυτό προσπαθώ κιόλας να εξηγήσω: Ο τρόπος με τον οποίο βιώνει τη μοναξιά ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αλλάξει, γιατί η επιβολή της έχει γίνει πιο επιτυχημένη από προηγούμενες εποχές.

Θα εξηγήσω ευθύς αμέσως.

Τα φαινόμενα που αναφέρθηκαν αδρά… πόλεμος, διωγμός, αποξένωση, αποτελούν πολιτικά επιβεβλημένα γεγονότα. Μάλιστα, λειτουργούν στ’αλήθεια ως μετωνυμίες για τη μοναξιά, καθώς αυτή ήταν, και παραμένει, μία από τις πιο οδυνηρές ψυχοσυναισθηματικές τους συνέπειες.

Ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα που έχει ανάγκη (πρόσεξε, όχι ως σκοπό, αλλά ως μέσο επίτευξης του σκοπού) τη μοναξιά των ανθρώπων για να εδραιωθεί, επιβληθεί και αποκτήσει διάρκεια στο χρόνο, είναι ένα σύστημα το οποίο θα αναζητήσει τους πιο ευφάνταστους τρόπους για να καλλιεργήσει τη μοναξιά.

«All the lonely people…»

«Ποιός να εκτιμήσει τη μοναξιά σου ανάμεσα σε τόσους ανθρώπους;»

[Παύλος Σιδηρόπουλος, «Ο Ασυμβίβαστος» (1979, σκηνοθεσία: Θωμόπουλος)]

Φτάνω στο σήμερα, ένα σήμερα γεμάτο δίκτυα ανθρώπων, που συνεννοούνται, αλλά δεν επικοινωνούν. Μόνο κοιτούν απορροφημένοι στις οθόνες τους. Μέχρι κι όταν βλέπουν κάποιον άνθρωπο ενδιαφέροντα και ξεχωριστό, κάπου στο δρόμο, τον ψάχνουν εκ των υστέρων σε στήλες εφημερίδων, με τίτλους «Σε είδα».

Υπάρχει πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη μοναξιά απ’αυτό; «Σε είδα, κι ήθελα να σου πω ένα γειά, όμως προτίμησα να κάτσω σπίτι με τη μοναξιά μου, ευελπιστώντας ότι θα βρεις κάπου το μήνυμά μου, μέσα σ’έναν αχανή κόσμο πληροφορίας».

Και να που, τώρα, σκέφτομαι πόσο στενά συνδεδεμένες είναι η αστικοποίηση, η αποξένωση και μοναξιά. Η κάλυψη μεγάλων αποστάσεων, το 8ωρο που γίνεται 10ωρο, η δαιμονοποίηση του ραχατιού. Ας μην παρεκβαίνω, όμως, του θέματος.

Η μοναξιά σήμερα, έξωθεν επιβεβλημένη, από ένα σύστημα το οποίο έχει συνδημιουργηθεί από τους κοινωνούς του, τα ποντίκια που πιάστηκαν στη φάκα – τι ανόητα! – αποτελεί έναν όρο από το κοινωνικό συμβόλαιο που υπογράφουμε.

Αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκαναν αυτό που υπόσχονται, θα ήταν … παράνομα. Χαριτολογώ. Σαφώς και υπάρχουν success stories σχέσεων που έχουν δημιουργηθεί ή διατηρηθεί αποκλειστικά και μόνον λόγω του ίντερνετ.

Πάντως, είναι γεγονός ότι η μορφολογία αυτού που ονομάζουμε μοναξιά έχει διαχρονικά αλλάξει. Κι έχει αλλάξει γιατί μπορεί, πια, και εμφανίζεται ανάμεσα σε ανθρώπους, έχει καταφέρει να επιβάλλει την παρουσία της μέσα στις σχέσεις.

Κάποτε, η σχέση ήταν έννοια αντίθετη απ’τη μοναξιά. Σήμερα, η μία δεν αποκλείει την άλλη.

Σε αφήνω μ’ένα ποίημα, κι ένα κάλεσμα: Να μη συνηθίζεις τη μοναξιά.

«Όταν είσαι ένας, δεν είσαι Μόνος.

Είσαι Μισός.

Η μοναξιά σου είναι κομμένη στα δύο.

Μισή για σένα και μισή για τον απόντα.

Είσαι μισός όταν δεν είναι δίπλα σου ο άλλος.

Είσαι μισός όταν κανείς δεν σού σκουπίζει τα δάκρυα.

Είσαι μισός όταν σ’ ακούει μόνο το χαρτί

και το μολύβι ξεδιπλώνει τις σκέψεις σου.

Είσαι μισός όταν δεν σε γεμίζει η ζωή σου.

Μισοάδειος, όχι μισογεμάτος.