Έλα. Μεταξύ μας είμαστε. Μπορείς να το παραδεχτείς. Βλέπεις κι εσύ μια γερή δόση ριάλιτι σόου στο σπίτι. Γυρίζεις από τη δουλειά, φοράς τις πιτζάμες σου, χουχουλιάζεις στον καναπέ και ανοίγεις Survivor, The Bachelor, Greece’s Next Top Model και όλα τα συναφή. Και το πιο αξιόμεμπτο; Τα απολαμβάνεις.
Ναι, τα απολαμβάνεις. Γιατί αν δεν τα απολάμβανες, απλώς δεν θα τα παρακολουθούσες. Και αφού έχεις παρακολουθήσει το The Bachelor, ανοίγεις το «Πόλεμος και Ειρήνη» και αναρωτιέσαι πόσο «διπολικός/ή» μπορεί να είσαι.
Λοιπόν, δεν είναι ότι είσαι. Απλώς, ενώ διατηρείς στο μυαλό σου ένα συμβολικό όριο μεταξύ «καλής» και «κακής» τηλεόρασης, ξεπερνάς αυτό το όριο και καταναλώνεις περιεχόμενο που θεωρείς «κατώτερο». Αυτά περιγράφουν και οι McCoy και Scarborough στο “Watching ‘‘bad’’ television: Ironic consumption, camp, and guilty pleasures” (2014).
Αλλά πριν μιλήσουμε σχετικά με το θέμα της κατανάλωσης αυτού του είδους τηλεόρασης, θα αρχίσουμε από κάτι βασικό.
Τι καθιστά τα ριάλιτι σόου «κακά»;
Αυτό που καθιστά τα ριάλιτι σόου, όπως και οποιοδήποτε άλλο πολιτιστικό προϊόν εξάλλου, «κακά» είναι, επί της ουσίας, η δική μας αντίληψη για αυτά. Εμείς είμαστε εκείνοι που κάνουμε κατηγοριοποιήσεις σε ό,τι αφορά πολιτιστικές δραστηριότητες, αντικείμενα κ.ο.κ.
Ο επιφανής κοινωνιολόγος Pierre Bourdieu μελέτησε εκτενώς τα ζητήματα γούστου των ανθρώπων στο βιβλίο του «Η Διάκριση» (1979/2011). Τόνισε πως το γούστο συνδέεται με την εκάστοτε κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν τα άτομα και στην οποία απέκτησαν το «πολιτισμικό τους κεφάλαιο».
Κάθε κοινωνική τάξη παρουσιάζει διαφορετικά μοτίβα γούστου και κατανάλωσης, έχοντας συγκεκριμένες προδιαθέσεις απέναντι στην κουλτούρα. Αυτές οι προδιαθέσεις προκύπτουν από τις διαφορετικές συνθήκες ύπαρξης και τις εμπειρίες που έχουν αποκτήσει τα άτομα που τα οδηγούν και σε διαφορετικούς τρόπους ύπαρξης και αντίληψης της κουλτούρας.
Οι ανώτερες τάξεις νομιμοποιούν το γούστο τους (π.χ. όπερα, ποίηση κ.τ.λ.) και δημιουργούν συμβολικά όρια μεταξύ των εαυτών τους, που έχουν «υψηλά» γούστα, και των ανθρώπων που έχουν lowbrow γούστα (που αφορούν μορφές διασκέδασης που θεωρούνται «κατώτερες», όπως είναι τα ριάλιτι σόου. Ο όρος είχε να κάνει και με μορφές διασκέδασης που θεωρούνταν «μαζικές», σύμφωνα με την Beth Driscoll [2014]).
Και ενώ οι κοινωνικές τάξεις δεν υφίστανται πια (ή τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που υπήρχαν στο παρελθόν), και ενώ η θεωρία του Bourdieu δέχτηκε κριτική, παρατηρούμε ότι ακόμη και σήμερα κάνουμε διακρίσεις.
Το θέμα δεν είναι το γιατί
Είμαι σίγουρη ότι συχνά θα αναρωτιέσαι, όπως και εγώ, γιατί λατρεύεις την όπερα, αλλά κάθε φορά που γυρνάς από τη δουλειά αντί να ψάχνεις όπερες του Βάγκνερ στο διαδίκτυο, ανοίγεις το GNTM. Γιατί καταλήγεις πάντα στο ριάλιτι σόου; Ξέρεις γιατί. Γιατί έχει δράμα, και λατρεύουμε το δράμα, και έχει πλάκα· είναι διασκεδαστικό. Γιατί είναι εύκολο και εύπεπτο. Οπότε το πραγματικό ερώτημα δεν είναι «γιατί παρακολουθείς ριάλιτι σόου». Το ερώτημα είναι «πώς τα παρακολουθείς».
Οι McCoy και Scarborough μπορούν να βοηθήσουν εδώ (να σημειωθεί, βέβαια, ότι η έρευνά τους αφορά ένα συγκεκριμένο κοινό και ότι σίγουρα η θεωρία τους δεν είναι η μοναδική που υπάρχει). Στη μελέτη τους σχετικά με το πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ακριβώς το γεγονός ότι χαρακτηρίζουν συγκεκριμένα σόου ως «κακά», αλλά τα καταναλώνουν παρά ταύτα, παρατήρησαν τα εξής:
Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι καταναλώνουν «κακή» τηλεόραση:
• Ειρωνική κατανάλωση: Σε αυτήν την περίπτωση οι θεατές, παρακολουθούν συγκεκριμένες εκπομπές, γιατί τους δίνουν τη δυνατότητα να τις κοροϊδέψουν. Λατρεύουν το πόσο κακές είναι, γιατί μπορούν να τοποθετήσουν τους εαυτούς τους πάνω από αυτές. Πάνω από το περιεχόμενο και τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτές. Διαχωρίζουν εντελώς τους εαυτούς τους από την εκπομπή (δεν θεωρούν καν ότι είναι το κοινό-στόχος της εκπομπής) και διατηρούν μια αίσθηση ανωτερότητας.
• Camp sensibility: Οι θεατές ενός ριάλιτι σόου που χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο, θαυμάζουν την εκπομπή για το πόσο κακή είναι· εκτιμούν το όραμα και το πάθος του δημιουργού της. Δεν κρίνουν με βάση τα κανονιστικά πρότυπα του γούστου και της αισθητικής, αλλά αξιολογούν το έργο με βάση τους δικούς τους όρους.
• Ένοχη απόλαυση: Εδώ τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Υπάρχουν θεατές που παρακολουθούν «κακή» τηλεόραση ενοχικά. Δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι παρακολουθούν κάτι που θεωρούν άθλιο και τους αρέσει κιόλας. Γι’ αυτό και επιχειρούν να δικαιολογηθούν ή να απολογηθούν για αυτήν την επιλογή.
Κλείνοντας
Κλείνοντας αυτήν την υπερβολικά σύντομη ανάλυση σχετικά με το γιατί το γούστο μας είναι τόσο κουλό, ελπίζω να έχεις μια καλύτερη ιδέα για το πώς περίπου λειτουργεί το θέμα με τα ριάλιτι σόου.
Είσαι παράξενος/η που παρακολουθείς ριάλιτι σόου; Όχι. Πρέπει να δικαιολογείσαι που τα παρακολουθείς; Σαφώς και όχι. Είναι πρόβλημα το να μην αναρωτιέσαι πώς καθορίζεται εντέλει το τι θεωρείται «καλό» ή «κακό» έργο και πώς όλες αυτές οι νόρμες επηρεάζουν το δικό σου γούστο; Ίσως λίγο.
Ένα τελευταίο σχόλιο: Αναρωτιέμαι αν αυτό που μας ενοχλεί περισσότερο είναι ότι το The Bachelor είναι ένα σκουπίδι για σόου που προωθεί αηδιαστικά πρότυπα για τις γυναίκες ή που δεν έχει ξεκινήσει ακόμη το “The Bachelorette” *insert shrug emoji here*.
