Κοιτώντας αυτήν την άδεια σελίδα, δεν ξέρω ακριβώς από πού να αρχίσω. Τι να σκεφτώ πρώτο, τι να γράψω πρώτο… Τι θα είναι αυτό που θα σου μείνει στο τέλος όλων αυτών. Κατέληξα στο ότι μια λογική σειρά δεν έχει λογική σε μια εποχή που δεν χαρακτηρίζεται από οτιδήποτε λογικό.
Αποφάσισα ότι ο φανατισμός θα είναι το ξεκίνημα. Αυτή τη μάστιγα των ημερών μας (αν και δεν είναι σε καμία περίπτωση μόνο σύγχρονο φαινόμενο). Όχι τόσο επειδή θα μπορούσα ποτέ να τον ορίσω επαρκώς ή να σου παρουσιάσω όλες τις μορφές που έχει πάρει ο φανατισμός στην ιστορία και τις εκδηλώσεις του, αλλά περισσότερο επειδή χρειαζόμαστε πάντα σταθερές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως ορμητήρια.
Πιο πολύ σε αυτό το άρθρο θέλω να σου μιλήσω για τα άκρα που έχω αρχίσει να παρατηρώ όλο και πιο έντονα τώρα τελευταία. Την πόλωση μεταξύ των ανθρώπων.
Μέρος πρώτο: τι είναι ο φανατισμός
Κάνοντας μια γρήγορη αναζήτηση σχετικά με τον όρο, έπεσα σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο The Many Faces of Fanaticism του διδακτορικού φοιτητή Kalmer Marimaa. Αναφέρεται αναλυτικά στο τι είναι ο φανατισμός, αλλά και στα χαρακτηριστικά ενός φανατικού.
Υπογραμμίζει πως ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί συχνά με πολύ ευρύ τρόπο, ακόμη και για συμπεριφορές που δεν υπήρχε λόγος να έχουν αυτήν την «ταμπέλα» και δίνει ορισμένα παραδείγματα ορισμών. Θα κρατήσω δύο από αυτά εδώ:
Σύμφωνα με το Webster‘s Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language ο φανατικός είναι «ένας άνθρωπος με ακραίο και άκριτο ενθουσιασμό ή ζήλο, όπως στη θρησκεία ή την πολιτική» (1996, σ. 697).
Ο Marimaa φέρνει επίσης το παράδειγμα του ορισμού που χρησιμοποιεί ο Tõnu Lehtsaar: «το να ακολουθεί κανείς ή να υπερασπίζεται κάτι με ακραίο και παθιασμένο τρόπο ο οποίος ξεφεύγει από την κανονικότητα. Ο θρησκευτικός φανατισμός χαρακτηρίζεται από τυφλή πίστη, τη δίωξη όσων διαφωνούν και την έλλειψη πραγματικότητας».
Μέρος δεύτερο: ΕΙΣΑΙ ΠΡΟΒΑΤΟ!
«Είσαι πρόβατο! Το εμβόλιο θα σου προκαλέσει καρκίνο».
Υποθέτω πως είμαι τυχερή που η φράση δεν ήταν: «Ελπίζω το εμβόλιο να σου προκαλέσει καρκίνο».
Μια εμφανέστατη πόλωση στις μέρες μας αφορά το ζήτημα του εμβολίου. Γενικότερα η πανδημία έφερε πολλά «διαμαντάκια» στην επιφάνεια. Προσωπικά έχω σιχαθεί και τις δύο ακραίες πλευρές. Οι «ελπίζω να ψοφήσεις, αντιεμβολιαστή» και οι «ελπίζω να κάνεις τερατογενέσεις, πρόβατο» με κάνουν να θέλω να ξεράσω.
Νιώθω λες και όλοι γύρω μου έχουν ξαφνικά πτυχίο ιατρικής, βιολογίας, νομικής… Και όλοι είναι δεινοί γνώστες του αντικειμένου τους. Τόσο που δεν χρειάζεται καν να παρουσιάσουν εμπεριστατωμένα τις απόψεις τους. Το πρόβλημα είναι ότι για τους φανατικά πορωμένους, δεν υπάρχουν απόψεις. Υπάρχουν «αλήθειες».
Πόσα άλλα παραδείγματα θα μπορούσαμε να σκεφτούμε, ανεξάρτητα από το αν αυτοί που υποστηρίζουν τέτοιες απόψεις είναι φανατισμένοι ή όχι. Η πόλωση μεταξύ των ανθρώπων που προσπαθούν να βοηθήσουν τους μετανάστες και αυτούς που πιστεύουν ότι κάνουν κακό στη χώρα.
Ο ακραίος φεμινισμός από τη μια και ο απόλυτος σεξισμός από την άλλη· αν υπερασπιστείς τους άντρες, είσαι άξια της μοίρας σου. Αν υποστηρίξεις σθεναρά τα δικαιώματά σου, είσαι ακραία φεμινίστρια και «Άσε μας κουκλίτσα μου που θέλεις και καριέρα. Τράβα κάνε δυο παιδιά όσο προλαβαίνεις» (θυμάσαι, φαντάζομαι, εκείνο το σποτάκι για την υπογονιμότητα).
Μέρος τρίτο: πώς κρίνεις;
Αλλά ποια είμαι εγώ για να κρίνω τι είναι φανατισμός ή τι πηγάζει από αυτόν; Ιδού το πρόβλημα. Είναι επικίνδυνο να χρησιμοποιείς τέτοιους όρους αβίαστα. Πρώτα από όλα, επειδή κάποιος επιδεικνύει τέτοια στοιχεία δεν σημαίνει ότι είναι και ακραία φανατικός. Δεν μπορείς να βάλεις στο ίδιο επίπεδο κάποιον που ανατινάζει κτήρια για τα πιστεύω του και κάποιον που βρίζει τους διαφωνούντες, φτύνοντας πασατέμπο στο πεζοδρόμιο.
Αντίστοιχα, ο Marimaa αναφέρει πως η συμπεριφορά ενός fan, στην περίπτωση των σπορ, παίρνει φανατικές διαστάσεις όταν αρχίζει να ασκεί βία στους fans των αντίπαλων ομάδων, μην μπορώντας να αντέξει στην ιδέα ότι και οι άλλες ομάδες έχουν τους υποστηρικτές τους. Φαντάζομαι κάτι θα σου θυμίζει αυτό…
Από την άλλη, όσο φανατικός είναι ο άλλος για εμένα, τόσο φανατική είμαι εγώ για εκείνον. Είναι ένα ύπουλο χαρακτηριστικό που αφορά κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής, από το γήπεδο, μέχρι τη θρησκεία. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε τον όρο. Πρέπει, γιατί πολύ απλά είναι κάτι που υπάρχει γύρω μας και δεν μπορούμε να το αγνοούμε, όπως δεν μπορούμε να το αποφύγουμε.
Μέρος τέταρτο: έλλειψη ισορροπίας
Ο φανατισμός έχει το εξής θέμα:
Όσοι χαρακτηρίζονται από αυτόν δεν μπορούν να δεχθούν ότι υπάρχουν απόψεις διαφορετικές από τις δικές τους. Θα φτάσουν στα άκρα για να τις υπερασπιστούν· θα προσπαθήσουν να τις επιβάλουν. Θα θυσιάσουν ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει πως όποιος επιδεικνύει μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οπωσδήποτε φανατικός, αλλά μπορεί να έχει μια τάση προς τέτοιες συμπεριφορές ή τρόπους σκέψης.
Η άρνηση του ότι υπάρχουν άλλες εξίσου αληθινές και έγκυρες απόψεις με τις δικές σου είναι το στοιχείο στο οποίο θέλω να σταθώ περισσότερο, γιατί όπως σου είπα με ενδιαφέρει το θέμα της πόλωσης των ανθρώπων.
Υπάρχει έλλειψη ισορροπίας, γιατί οι συμβιβασμοί είναι δύσκολοι. Οι συμβιβασμοί προϋποθέτουν την παραδοχή ότι δεν υπάρχουν καθολικές αλήθειες. Και αυτό για πολλούς είναι εφιαλτικό. Οι άνθρωποι χρειάζονται κάτι στο οποίο να μπορούν να πιστεύουν. Κάτι που να μπορεί να τους καθορίσει, να εξηγήσει την ύπαρξή τους, να τους δώσει νόημα. Είναι αυτό ο Θεός; Είναι ένα πολίτευμα; Είναι μια ποδοσφαιρική ομάδα;
Γι’ αυτό και δεν μπορούν να αποδεχθούν ότι το δικό τους αληθινό είναι εξίσου έγκυρο με το αληθινό του άλλου. Γι’ αυτό και επιχειρούν να το εξαλείψουν.
Αλλά όλο αυτό το άρθρο είναι απλώς άλλη μια άποψη. Κατά κάποιον τρόπο, μια άποψη εξίσου ακραία με κάθε άλλη.
