Το τι είναι χιούμορ είναι δύσκολο να οριστεί. Σε συμβατικούς του ορισμούς, το χιούμορ γίνεται αντιληπτό ως μια μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας που σαν στόχο έχει να προκαλέσει το γέλιο.
Η λέξη θεωρείται ότι προέρχεται από το ελληνικό «χυμός».
Στην Αρχαία Ελλάδα οι χυμοί του σώματος (το αίμα, το φλέγμα, η μαύρη και η λευκή χολή) θεωρούνταν ότι προήγαγαν την ψυχική υγεία, ευρισκόμενοι σε ισορροπία.
Όταν, αντιθέτως, η μαύρη χολή βρισκόταν σε πλεόνασμα, τότε αναπτυσσόταν το φαινόμενο της μελαίνης χολής, ή αλλιώς μελαγχολίας.
Σταδιακά, μετά τον Μεσαίωνα, η λέξη εδραιώνεται ως συνώνυμη του αστείου.
Ωστόσο, ήδη από τα χρόνια του Μενάνδρου, του Αριστοφάνη, του Εύπολη και του Κρατίνου έχουμε την έννοια της κωμωδίας, ενός θεατρικού έργου το οποίο έχει ως σκοπό τη διασκέδαση αλλά και τον πολιτικό – σατιρικό σχολιασμό.
Η αίσθηση του χιούμορ
Δεν ξέρω αν έχει οιαδήποτε σημασία, πλην της γλωσσολογικής, το πώς ορίζεται ένα αστείο. Τουναντίον, πιστεύω σθεναρά ότι η αναζήτηση για το τι είναι χιούμορ είναι από μόνη της … χιουμοριστικά ειρωνική.
Το χιούμορ στα μάτια μου ορίζεται από τον βαθμό στον οποίο θα σε κάνει να νιώσεις ευθυμία, από την αποτελεσματικότητά του, δηλαδή, στο συγκεκριμένο κοινό στο οποίο απευθύνεται, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας από εμάς θα επιλέξει να αστειευτεί.
Κι ακόμα πιο σημαντικό, το αντικείμενο με το οποίο θα επιλέξει να αστειευτεί.
Υπό αυτήν την έννοια, η αίσθηση του χιούμορ είναι μία δεξιότητα η οποία αξιολογείται όχι μόνο σε σχέση με αυτό που λέγεται, αλλά και σε σχέση με αυτό που αποφασίζεται στρατηγικά να μην ειπωθεί.
Επιπλέον, το timing αλλά και το επίπεδο της ενσυναίσθησης και της οξυδέρκειας του επίδοξου γελωτοποιού λαμβάνονται υπ’όψιν στην τέχνη του γέλιου.
Διόλου τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι στο Αντιλεξικόν του μεγάλου Βοσταντζόγλου, το χιούμορ βρίσκει τη θέση του στο λήμμα «Νοημοσύνη», αλλά και το γεγονός ότι στα επιθυμητά χαρακτηριστικά για έναν ερωτικό σύντροφο, η αίσθηση του χιούμορ σκοράρει πάντα στις πρώτες θέσεις.
Για να μη σας κουράσω άλλο με τις φιλοσοφικές μου αναζητήσεις για το χιούμορ, όμως, εδώ θα παρουσιάσω αυτό για το οποίο πιθανότατα ήρθατε!
10 διαφορετικά είδη χιούμορ
Slapstick ή αλλιώς πρακτική κωμωδία
Η πρακτική κωμωδία είναι το χιούμορ που γίνεται χωρίς λέξεις, και μπορεί να βασίζεται είτε σε εκφράσεις του προσώπου, είτε και σε κινήσεις ολόκληρου του σώματος. Οι ρίζες του εντοπίζονται μερικούς αιώνες πίσω, όταν είδη επιτελεστικού θεάτρου άρχισαν να παίρνουν μορφή.
Ο ίδιος ο Shakespeare ενσωμάτωσε πολλά στοιχεία πρακτικού χιούμορ στα έργα του. Λίγο πιο σύγχρονος, σε εμάς, ωστόσο, ο Rowan Atkinson θεωρήθηκε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του.
Αν το καλοσκεφτούμε, οποιαδήποτε κωμική έκφραση ή γκριμάτσα μπορεί να θεωρηθεί πρακτική κωμωδία.
Συνήθως, δε, τα άτομα που κάνουν χιούμορ με αυτόν τον τρόπο εκπέμπουν την εικόνα της άνεσης με το σώμα τους και κατ’επέκταση την προσωπικότητά τους.
Λογοπαίγνιο
Κατά κάποιο τρόπο αυτή είναι η αντίθετη μορφή χιούμορ από τη σωματική κωμωδία. Κάθε παιχνίδισμα με τις λέξεις, και ιδίως η χρήση ή σύνθεση λέξεων με σκοπό να θυμίζουν μία άλλη, κανονική ή συνώνυμή τους, εμπίπτει σε αυτήν την κατηγορία.
Ομολογουμένως απαιτείται ένα εντυπωσιακό διανοητικό κεφάλαιο για να παραγάγει κανείς συστηματικά λογοπαίγνια.
Το αγαπημένο μου χαρακτηριστικό τους είναι η δυνατότητα που έχουν να «εμβολίζουν» μια συζήτηση αναπάντεχα.
Όταν το timing είναι κατάλληλο, τα λογοπαίγνια που τοποθετούνται σε συζητήσεις στις οποίες ο συνομιλητής, παρότι θα ακούσει κάτι παράξενο στη φράση, δε θα διαπιστώσει αμέσως τη διπλή σημασία της λέξης που άκουσε, είναι πραγματικά μοναδικά.
Ακούσιο
Αυτό είναι το χιούμορ το οποίο δεν ξέρεις καν ότι κάνεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε θα σου φανεί αστείο, αν το διακωμωδήσεις.
Αν πρέπει να περιγραφεί κάπως, είναι ακριβώς η στιγμή εκείνη που παλεύεις να βρεις τα γυαλιά σου σε όλο το σπίτι, ενώ τα φοράς στο κεφάλι σου εδώ και τέσσερις ώρες.
Ή, για να μιλήσω βιωματικά, η αλησμόνητη εκείνη εβδομάδα που νόμιζα ότι είχα χάσει το χειριστήριο της τηλεόρασης, μόνο και μόνο για να το βρω στην κατάψυξη, ένα αίνιγμα που ακόμη παραμένει αναπάντητο.
Πολλές φορές, αν η παρέα παρατηρήσει ότι ένα από τα μέλη της μπλέκει συχνά σε τέτοιες καταστάσεις, είναι πιθανό να τις κρατήσει αθάνατες, αναφέροντάς τις ξανά και ξανά.
Όσο αυτό γίνεται καλοπροαίρετα, μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό συνδετικό κρίκο μεταξύ τους, όπως άλλωστε συμβαίνει γενικά με το γέλιο. Πάντοτε, βέβαια, εξαρτάται από το άτομο το οποίο δέχεται την πλάκα.
Γκροτέσκο, μαύρο ή dark χιούμορ
Το μαύρο χιούμορ – προσωπικό αγαπημένο – είναι ένας τρόπος αστεϊσμού στον οποίο αντικείμενο της πλάκας είναι κάτι πολύ μακάβριο, ταμπού ή και επίπονο (συνήθως για αυτόν που κάνει το αστείο).
Στο χώρο του stand-up comedy, το μαύρο χιούμορ μπορεί χρησιμοποιηθεί για να προκαλέσει μία ταύτιση με το κοινό, σχολιάζοντας βιωματικά και σκωπτικά προβλήματα που μοιράζονται πολλοί.
Ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να είναι και ένας ανακουφιστικός τρόπος για να «εξορκίσουμε» κάτι το οποίο είναι τρομακτικό ή οδυνηρό.
Για παράδειγμα, μπορεί να δεις συχνά άτομα με ψυχικές διαταραχές ή χρόνια νοσήματα να καταφεύγουν σε αυτή τη μορφή χιούμορ για να κανονικοποιήσουν στην αφήγησή τους αυτό που τους συμβαίνει.
Τέλος, το black χιούμορ είναι και ένας τρόπος να αντιμετωπίσουμε τον πόνο και τον φόβο: γελώντας με αυτόν.
Αυτοσχεδιασμός
Άλλο ένα είδος χιούμορ το οποίο χρησιμοποιούν αρκετά οι stand-up κωμικοί, αλλά και πάσης φύσεως ηθοποιοί – χωρίς να περιορίζεται σε αυτόν τον κύκλο.
Εξ όσων αντιλαμβάνομαι, το να αυτοσχεδιάσεις ένα αστείο κομμένο και ραμμένο στην κατάσταση, τη ροή της συζήτησης ή το κοινό που έχεις απέναντί σου, είναι μία δύσκολη υπόθεση.
Ένας ηθοποιός γνωστός για τον αυτοσχεδιασμό που κάνει είναι ο ταλαντούχος Steve Carell (αν είσαι λάτρης του The Office, όπως εγώ, τον γνώρισες ως Michael Scott)!
Καταστασιακό
Το καταστασιακό χιούμορ είναι ένας τρόπος να αστειευτείς με μία κατάσταση που δεν είναι εγγενώς αστεία, ή μπορεί να είναι ακόμα και συνηθισμένη ή βαρετή για εσένα. Είναι ένα είδος κωμωδίας το οποίο εδραιώθηκε μέσα από την τηλεόραση, σε σειρές όπως τα Φιλαράκια, το Seinfeld και το Big Bang Theory.
Στο χιούμορ καταστάσεων το αστείο μπορεί να έγκειται, απλά, στον τρόπο που θα ειπωθεί.
Αυτό συμβαίνει πολύ συχνά με εκείνον τον έναν φίλο που όλοι έχουμε, και ο οποίος αντιμετωπίζει όλη του τη ζωή με χιούμορ, επομένως ακόμα και οι περιγραφές του για καθημερινές καταστάσεις καταλήγουν να έχουν πολλή πλάκα.
Αυτοσαρκαστικό
Ο αυτοσαρκασμός είναι ένας από τους πιο ακομπλεξάριστους τρόπους να κάνεις πλάκα με μια κατάσταση, αλλά και να κοινωνικοποιηθείς, σπάζοντας τον φραγμό σε σχέσεις με ανθρώπους που μπορεί να θες να σε γνωρίσουν καλύτερα.
Το άτομο που αυτοσαρκάζεται αποπνέει, συνήθως, μία αυτοπεποίθηση, παραδεχόμενο ότι αναγνωρίζει τα ελαττώματά του ή τις ειρωνίες στη ζωή του, αλλά παρ’όλα αυτά έχοντας κατακτήσει έναν τρόπο να τα αντιμετωπίζει με χιούμορ και ανοιχτή διάθεση.
Από την άλλη πλευρά, επειδή οι αφηγήσεις μας για τον εαυτό μας είναι ικανές να δημιουργούν πραγματικότητες, δεν πρέπει να συγχέουμε τον αυτοσαρκασμό με την αυτο-υποτίμηση.
Ο αυτοσαρκασμός αφορά περισσότερο τυχαίες καταστάσεις ή ευτράπελα, όπως μπορεί να είναι μία αστεία, ακίνδυνη πτώση στο δρόμο, παρά χαρακτηριστικά μας, όπως σημεία της εξωτερικής μας εμφάνισης που κατά βάθος μας είναι ανεπιθύμητα.
Προσβλητικό ή roasting
Κατά κάποιο τρόπο αυτό το είδος χιούμορ αποτελεί τον αντίθετο πόλο του προηγούμενου. Παρ’ότι το ονομάζω «προσβλητικό», στην πραγματικότητα δεν αναφέρομαι σε μία πραγματική προσβολή, η οποία σαν στόχο έχει να θιγεί ο παραλήπτης, αλλά σε αυτό που στην Αμερική έχει γίνει γνωστό ως roasting.
Είναι, λοιπόν, μία συναινετική μορφή αστεϊσμού, στην οποία χαρακτηριστικά ενός ατόμου γίνονται αντικείμενο χιούμορ, με το οποίο στόχος είναι να περάσουν καλά όλοι οι παρευρισκόμενοι. Δεν είναι μια πλάκα εις βάρος ενός ατόμου, αλλά μία πλάκα που γίνεται με τη συμμετοχή του.
Έτσι, επιλέγονται στοιχεία της εμφάνισης ή της προσωπικότητας τα οποία είναι είτε «ανώδυνα», είτε εμφανώς επεξεργασμένα και αποδεκτά από τον πρωταγωνιστή του αστείου, όπως μπορεί να είναι για παράδειγμα μία παράφωνη στυλιστική επιλογή, μία εμφανής αντίφαση ή ένα δυνατό γέλιο.
Φυσικά, το προσβλητικό χιούμορ παραμένει αμφιλεγόμενο, γιατί μπορεί να υποθάλπτει και αρνητικά συναισθήματα προς το άτομο για το οποίο γίνεται το αστείο. Πολλοί stand-up κωμικοί έχουν κριθεί για ρατσιστικά αστεία, τα οποία έχουν δικαιολογηθεί υπό τον μανδύα του dark roasting.
Σάτιρα
Δεν είναι τυχαίο που το προσβλητικό χιούμορ ακολουθείται εδώ από τη σάτιρα, μιας και είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα είδη αστεϊσμού, το οποίο, μάλιστα, στο παρελθόν, έχει επισύρει ακόμα και νομικές συνέπειες στον κωμικό που το έχει επιστρατεύσει.
Η σάτιρα είναι ένας είδους χιουμοριστικού σχολιασμού δημοσίων προσώπων και καταστάσεων, συχνά με πολιτική χροιά. Συνηθίζεται να γίνεται και γραπτά, αλλά και μέσα από γελοιογραφίες.
Ο σκοπός της είναι να προβληματίσει, να καυτηριάσει και να φέρει ενώπιον του κοινού άτομα τα οποία παρεκκλίνουν από τον δημόσιο ρόλο τους, ιδίως όταν ανήκουν στο χώρο της πολιτικής.
Μία εγχώρια υπόθεση σάτιρας η οποία πήρε το δρόμο της δικαιοσύνης ήταν, για όσους θυμούνται, η διαμάχη μεταξύ Τζίμη Πανούση και Γιώργου Νταλάρα.
Ο εμπρηστικός Τζιμάκος είχε σχολιάσει τη φιλανθρωπική δράση του Νταλάρα με καχυποψία και ειρωνία, εγείροντας μία αντίδραση που έφτασε μέχρι τα δικαστήρια. Έκτοτε, ο καταδικασθείς Πανούσης τον αποκαλούσε «ακατονόμαστο»…!
Η σάτιρα μπορεί να γίνει, λοιπόν, επικίνδυνη για αυτόν που την κάνει. Ποιός μπορεί να ξεχάσει την επίθεση που ακολούθησε η δημοσίευση ενός σατιρικού τεύχους εις βάρος του Ισλάμ στο περιοδικό Charlie Hebdo, το 2015;
Ξερό ή φλεγματώδες χιούμορ
Το χιούμορ αυτό σε εμάς είναι γνωστό και ως αγγλικό.
Στηρίζεται περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο θα ειπωθεί, παρά στο περιεχόμενό του, ο οποίος είναι συνήθως ανέκφραστος, δημιουργώντας μια αντίφαση μεταξύ αυτού που λέγεται και αυτού που φαίνεται στο πρόσωπο του κωμικού.
Ο Steven Wright θεωρείται χαρακτηριστικά ένας κωμικός του οποίου ολόκληρη η περσόνα είναι μία ξηρή, φλατ εκφορά χιουμοριστικού λόγου (θα ήταν και ένα κατάλληλο άτομο για να δεχθεί roasting, τώρα που το σκέφτομαι!). Για του λόγου το αληθές:
Εσύ τι είδους χιούμορ συνηθίζεις να κάνεις και με τι αστεία τείνεις να γελάς περισσότερο; Προτιμάς βιντεάκια με πρακτικά αστεία και φάρσες ή μαραθώνιους πνευματικά διεγερτικού stand-up comedy;
