Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε έχουν δύναμη. Είναι τόσο ισχυρές που, ενσωματωμένες στις καθημερινές μας αφηγήσεις δημιουργούν την κοινωνική πραγματικότητά μας. Η ψυχική υγεία είναι μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας, καθώς, τουλάχιστον εν μέρει, διαμορφώνεται, επηρεάζεται και εκδραματίζεται μέσα στα κοινωνικά συμφραζόμενα, και, πάνω απ’όλα, στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.
Αυτός είναι και ο συσχετισμός του λόγου, δημοσίου και προσωπικού, με την ψυχική υγεία ως κοινωνική πραγματικότητα. Ως κοινωνική και όχι αμιγώς ατομική, μιας και, ως κοινωνικά όντα, οι άνθρωποι δε ζούμε ερημικά, αλλά ανατροφοδοτούμεθα από τις δυναμικές και τις εξελίξεις εντός του περιβάλλοντός μας, μέσα στο οποίο επικοινωνούμε με κύριο εργαλείο τη γλώσσα με έτερα κοινωνικά όντα.
Ειδικότερα, μέσα σε αυτό το περιβάλλον είναι που δημιουργούμε σχέσεις, και από το πρίσμα αυτό ερμηνεύουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, από την κούνια. Οι σχέσεις μας είναι αυτές που μας προσφέρουν ένα πρώτο «λεξικό» για τον κόσμο γύρω μας, ως εκ τούτου, για την υφιστάμενη πραγματικότητα, η οποία προσλαμβάνεται υποκειμενικά.
Και δη, εκείνες οι πρώιμες σχέσεις λειτουργούν αποφασιστικά για το πώς αφηγούμαστε τον κόσμο, τον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας, δεδομένα κρίσιμα για την ψυχική υγεία μας. Ακόμα, λοιπόν, και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας διαμορφώνεται μέσα από τις κοινωνικές και διαπροσωπικές μας σχέσεις, και αποτυπώνεται με όχημα το λόγο.
Ψυχική υγεία, επιστημονικό discourse & στίγμα
Ακόμα πιο συγκεκριμένα, η ψυχική υγεία αποτελεί ένα παρακλάδι του ευρύτερου τομέα της υγείας. Είναι ένα από τα κύρια αντικείμενα των ανθρωπιστικών επιστημών, ως εκ τούτου αποτελεί αντικείμενο δημόσιας, επιστημονικής συζήτησης.
Ως τέτοιο, μάλιστα, διέπεται από τη δική του ορολογία, η οποία είναι σε θέση να παθολογικοποιήσει, να ιατρικοποιήσει και να στιγματίσει πολλά από τα φαινόμενα που σχετίζονται με αυτό, μέσα από τη γλώσσα των διαγνωστικών εγχειριδίων και της αποτύπωσης των κλινικών παρατηρήσεων σε τόμους επί τόμων.
Όντες, λοιπόν, σε θέση να αναπτύσσουμε ένα ολόκληρο λεξιλόγιο σχετικό με την ψυχική υγεία, η χρήση ορολογίας στην καθημερινή ζωή, η συζήτηση γύρω από τα θέματα που άπτονται αυτής αλλά και η ολοένα και ευρύτερα διαδεδομένη λειτουργία της ψυχοθεραπείας, και έκχυσή της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, έχει οδηγήσει και σε μία αυξημένη παραγωγή Λόγων για την ψυχική υγεία.
Και αυτό το φαινόμενο δεν είναι μονάχα θετικό, παρ’ότι αντανακλά την ελπίδα για έναν κόσμο στον οποίο η ψυχική υγεία δεν αποτελεί ένα μυστικό για το οποίο μιλάμε διστακτικά και ψιθυριστά, κεκλεισμένων των θυρών, βουτηγμένοι σε μια νοσηρή σιωπή που ντροπιάζει τα άτομα με ψυχικές διαταραχές.
Είναι συνάμα και ένα ανησυχητικό πρόβλημα, διότι φαίνεται ότι η εκτεταμένη παραγωγή λόγου γύρω από την ψυχική υγεία έχει οδηγήσει σε ορισμένες παρενέργειες. Αφ’ενός η εργαλειοποίηση αυτού του είδους αφηγήσεων μέσα στις σχέσεις, έχει ως αποτέλεσμα τον στιγματισμό και την απόδοση παθολογικών ετικετών στα άτομα.
Αυτό πρακτικά μπορεί να μοιάζει με ένα γονέα ο οποίος προσάπτει στο έφηβο παιδί του χαρακτηρισμούς και κατηγορίες όπως «μου φαίνεσαι πολύ καταθλιπτικός» και «έχεις τρελαθεί τελείως!», έναν σύντροφο που αποκαλεί «ναρκισσιστική» μια συμπεριφορά του έτερου συντρόφου του ή έναν εκπαιδευτικό που θεωρεί πως εντοπίζει σημάδια ΔΕΠ-Υ σε κάθε παιδί που τυγχάνει να είναι κατά τι πιο δραστήριo, επιφορτίζοντάς το με αυτή την ταμπέλα.
Αφ’ετέρου, η διαστρεβλωμένη διάδοση του ψυχοθεραπευτικού λόγου με σκοπό την άσκηση εξουσίας από οιονεί “ψυχοθεραπευμένους” σε μη, αυτό που έχει φτάσει να αποκαλείται «therapy speak», έχει οδηγήσει σε ένα κύμα σκεπτικισμού απέναντι στην επιστήμη που ασχολείται με την ψυχική υγεία.
Με άλλα λόγια, η τόσο εκτεταμένη ενασχόληση με το discourse για την ψυχική υγεία μπορεί και να έχει ως παρενέργεια την εκδήλωση μιας αντίθετης ροπής.
Αυτό, μάλιστα, συμβαίνει επειδή ο ψυχοθεραπευτικός λόγος συχνά εργαλειοποιείται από ανθρώπους που έχουν φτάσει να βουτήξουν τα ακροδάκτυλά τους στον ωκεανό της αυτογνωσίας, χωρίς όμως να έχουν ολοκληρώσει κάποια απαιτούμενα στάδια στα οποία μπορούν να αναλάβουν την προσωπική τους ευθύνη δίχως να στρέψουν «κατηγορώ» στους οικείους τους.
Και από εδώ και στο εξής, τι;
Για να ξεκινήσει η αλλαγή γύρω μας, χρειάζεται να ξεκινήσει μέσα μας. Αν έχω εγώ ταυτοποιηθεί ως ψυχικά ασθενής, είτε χωρίς να υπάρχει μια τέτοια διάγνωση, είτε χωρίς να είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό της ταυτότητάς μου, τότε, έχοντας αγκαλιάσει και αποδεχθεί τις στιγματιστικές αφηγήσεις για την ψυχική υγεία, δύσκολα θα διαφύγω από αυτές.
Και αντίστοιχα, αν αποφεύγω πλήρως να μιλήσω για τις δικές μου ψυχοθεραπευτικές ιστορίες, αυτές της πρόκλησης, της αλλαγής πεποιθήσεων, του πόνου και της ανθεκτικότητας, ο χώρος για μια ανάγνωση της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας που εργαλειοποιεί την ψυχική ασθένεια, και χρησιμοποιείται για να επικυρώσει και όχι να τροποποιήσει αντιλήψεις, παραμένει ανοιχτός.
Η ψυχική υγεία είναι το ήμισι της συνολικής υγείας, αν όχι και παραπάνω. Επηρεάζει άμεσα και έμμεσα την οργανική υγεία, και επηρεάζεται από το αν και το πώς, το πόσο και το τι λέμε γύρω από αυτή.
…Να μιλάμε. Και να μιλάμε συμπονετικά…
