Δεν ξέρω για εσένα, πάντως κάθε φορά που κάποιος μεγάλος και αγαπημένος μου καλλιτέχνης φεύγει από τη ζωή, αισθάνομαι μια λύπη η οποία σταδιακά μετατρέπεται σε μια γλυκόπικρη παραδοχή πως έχει έρθει το τέλος μιας εποχής.
Όταν έμαθα για πρώτη φορά τι συμβαίνει με τα ολογράμματα νεκρών καλλιτεχνών, αυτή η γλυκόπικρη αίσθηση εντάθηκε. Θα εξηγήσω παρακάτω τι εννοώ. Πέρα, όμως, από αυτό, ένιωσα την ψυχούλα μου να φρίττει και λίγο.
Αλλά ας δούμε για αρχή τι γίνεται με τα ολογράμματα, το ρόλο τους στη μουσική βιομηχανία και μερικά από τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από τη χρήση τους.
Τι είναι τα ολογράμματα
Όταν ακούμε τη λέξη «ολογράμματα» μάλλον το πρώτο πράγμα που σκεφτόμαστε είναι οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ή αν είσαι σαν εμένα και προτιμάς να χουχουλιάζεις στον καναπέ σου από το να πας οπουδήποτε, μάλλον φαντάζεσαι έναν κόσμο όπου θα μπορείς να στείλεις το ολόγραμμά σου για να βγάλει το φίδι από την τρύπα σε μια σημαντική παρουσίαση, για παράδειγμα.
Ας δούμε τι είναι, λοιπόν, τα ολογράμματα (στο περίπου).
Η «ολογραφία» εφευρέθηκε από τον Dennis Gabor το 1948. Πρόκειται για μια φωτογραφική τεχνική που καταγράφει το σχήμα που παίρνει ένα κύμα φωτός όταν ανακλάται από ένα αντικείμενο. Χρησιμοποιεί, λοιπόν, κύματα φωτός που συμβάλλουν μεταξύ τους ώστε να δημιουργήσει τρισδιάστατες εικόνες.
Μερικοί από τους καλλιτέχνες που «αναστήθηκαν»
1. Ο Tupac εμφανίζεται στο φεστιβάλ Coachella
Και το πλήθος παθαίνει παροξυσμό… Το 2012 ο Tupac βρέθηκε στη σκηνή μαζί με τους Snoop Dogg και Dr. Dre και ράπαρε, συγκλονίζοντας τους θεατές. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που έγινε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί ένα ολόγραμμα σε μια live συναυλία τέτοιου βεληνεκούς.
Αυτή η συναυλία υπήρξε κομβική για τη μετέπειτα ενσωμάτωση που θα είχαν τα ολογράμματα στη μουσική βιομηχανία. Μετά το πέρας της, οι εταιρείες αντιλήφθηκαν πόσο κερδοφόρα θα μπορούσε να είναι αυτή η πρακτική.
2. Ο Michael Jackson στα Billboard Music Awards του 2014
Σε είδα που αγχώθηκες. Υπήρχε περίπτωση να έλειπε ο Michael από αυτήν την φάση; Χρειάστηκε μισός χρόνος οργάνωσης, χορογραφιών και γυρισμάτων για να δουν οι θεατές τον «Βασιλιά της Ποπ» να χορεύει και να τραγουδά ξανά επάνω στη σκηνή.
3. Ο Elvis και το ντουέτο με την Celine Dion
Το 2007, πριν από τις δύο προηγούμενες «εμφανίσεις», ο «Βασιλιάς του Ροκ» τραγούδησε το If I Can Dream, μαζί με την Celine Dion στο ριάλιτι American Idol. Και αυτή η «εμφάνιση» χρειάστηκε πολλούς μήνες για να οργανωθεί και ξετρέλανε εξίσου το κοινό.
4. Η Audrey Hepburn διαφημίζει την Dove Chocolate
Ναι, καλά κατάλαβες. Η χρήση της εικόνας καλλιτεχνών που έχουν φύγει από τη ζωή δεν είναι μόνο προνόμιο της μουσικής βιομηχανίας. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ολογράμματα, αλλά με μια digital αναπαραγωγή της εικόνας της ηθοποιού με CGI.
Θυμάσαι πόσο σε φρίκαρε η CGI version του Tom Hanks στο Polar Express; Τώρα το θυμάσαι, γιατί το ξέθαψα από το πληγωμένο μας υποσυνείδητο. Αυτή η διαφήμιση μας δημιουργεί μια παρόμοια, παράξενη αίσθηση.
Αυτό που μας συμβαίνει είναι ότι βλέπουμε κάτι το οποίο μοιάζει με άνθρωπο, αλλά σχεδόν δεν είναι. Και αυτό μας κάνει να ανατριχιάζουμε και να αισθανόμαστε άβολα. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως Uncanny Valley.
Τι είναι το Pepper’s Ghost
Τεχνικά, τα ολογράμματα των καλλιτεχνών δεν είναι πραγματικά ολογράμματα, αλλά μια 2D προβολή που απλώς δίνει την αίσθηση ότι είναι σε 3D. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα συνδυασμό οπτικών εφέ με ένα παλιό, μαγικό κόλπο που ονομάζεται Pepper’s Ghost.
Αυτή ήταν η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε για το ολόγραμμα του Tupac, ενώ η εταιρεία Base Hologram (που έχει δημιουργήσει το ολόγραμμα της Whitney Houston και της Μαρίας Κάλλας) χρησιμοποιεί άλλες, πιο εξελιγμένες μεθόδους.
Πιο συγκεκριμένα, είναι μια οφθαλμαπάτη που έρχεται από τον 19ο αιώνα, με δημιουργό τον John Henry Pepper. Χρησιμοποιώντας έναν καθρέφτη που γέρνει προς ένα χώρο κάτω από τη σκηνή (τον οποίο οι θεατές δεν βλέπουν), αντικείμενα προβάλλονται στον αέρα στο οπτικό πεδίο του κοινού, ενώ, στην πραγματικότητα, βρίσκονται κάτω, σε αυτόν τον κρυφό χώρο.
Παλαιότερα οι εικόνες των ηθοποιών ήταν τόσο διαφανείς που έμοιαζαν με φαντάσματα, εξού και αυτή η ονομασία. Χάρη στην τεχνολογία του σήμερα, αυτού του είδους οι εικόνες είναι πιο αληθοφανείς από ποτέ.
Why all the fuss λοιπόν;
Εντάξει. Εκτός από τα hibbie-jibbies που μας πιάνουν στο στομάχι, όταν βλέπουμε κάποιον που έχει αποβιώσει να χορεύει και να τραγουδάει στη σκηνή ή να διαφημίζει μια μπάρα σοκολάτας, υπάρχουν και κάποια άλλα, ηθικά κατά βάση, ζητήματα σε όλα τα παραπάνω.
Αρχικά, είναι όντως ένας φόρος τιμής στον καλλιτέχνη η χρήση της εικόνας του με αυτόν τον τρόπο ή είναι απλώς ένα ακόμη μέσο για κερδοφορία; Ο ίδιος θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο; Και, τελικά, ποιος έχει το δικαίωμα να δημιουργήσει τα ολογράμματα καλλιτεχνών που δεν βρίσκονται πια στη ζωή;
Στην Αμερική το δικαίωμα επί της εικόνας ενός διάσημου προσώπου περνά, μετά το θάνατό του, στους κληρονόμους του. Επομένως, εφόσον παρθεί η άδεια από την οικογένεια, όλα καλά. Αλλά πόσο ηθική είναι η χρήση της εικόνας του νεκρού σε ολογράμματα, ειδικά όταν υπάρχουν και χρήματα στην εξίσωση;
Και, ακόμη και αν μιλάμε για τα ίδια τους τα παιδιά, πόσο καλά μπορεί να γνωρίζουν τις επιθυμίες των γονιών τους; Η εικόνα των διασήμων μπορεί να χρησιμοποιηθεί με άπειρους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι μπορεί να μην συμφωνούσαν ποτέ, ό,τι και αν ισχυρίζονται οι οικογένειές τους.
Ειδικά τώρα, με όσα συμβαίνουν με τα Deepfakes στο διαδίκτυο (για παράδειγμα, η εικόνα αρκετών διάσημων γυναικών του Χόλιγουντ έχει καταλήξει σε πορνογραφικό υλικό) ο φόβος για το πώς διαχειρίζονται οι άλλοι τις εικόνες μας, ίσως θα έπρεπε να μας είναι λίγο πιο οικείος. Ω ναι, θα μπορούσε να συμβεί και σε εσένα, οπότε, σε παρακαλώ, μην αφήνεις τις φωτογραφίες σου όπου να’ ναι στο διαδίκτυο.
Είναι το ίδιο;
Για μερικούς die-hard fans, συναυλίες όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι μια τέλεια ευκαιρία να απολαύσουν ξανά τον αγαπημένο τους τραγουδιστή στη σκηνή. Αλλά είναι πράγματι το ίδιο; Εδώ υπεισέρχεται αυτή η γλυκόπικρη αίσθηση που ανέφερα παραπάνω ή νοσταλγία, αν θέλεις. Προφανώς και ξέρουμε ότι δεν είναι το ίδιο.
Αυτό που παρακολουθούμε είναι η προβολή μιας εγγραφής που μιμείται τον καλλιτέχνη. Μπορούμε, λοιπόν, να παρακολουθήσουμε μια τέτοια συναυλία με το ίδιο συναίσθημα, με τον ίδιο ενθουσιασμό; Εγώ ξέρω ότι δεν θα μπορούσα.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να θέσω τα εξής ερωτήματα. Τελικά, πόσο μας ανήκει στ’ αλήθεια η εικόνα μας; Σε αυτήν την εποχή που όλοι είμαστε συνδεδεμένοι στο Facebook, το Instagram και το Tik-Tok, ποιος εμποδίζει κάποιον από το να πάρει μια σειρά φωτογραφίες και να τις κάνει κανείς δεν ξέρει τι; Είναι το κουμπί της «δημοσίευσης» το όριο της ιδιωτικότητάς μας; Πώς θα μπορούμε μελλοντικά να διακρίνουμε ποια είναι μια πραγματική και ποια μια deepfake εικόνα;
Food for thought.
