Μια τυπική στιχομυθία της πλειονότητας των ανθρώπων στην ενήλικη ζωή τους καταλήγει, συνήθως, σ’ένα «Πού χάθηκες;», κι η απάντηση έρχεται με μια λέξη. «Τρέχω».
Αυτό το τρέξιμο, που θυμίζει ένα ινδικό χοιρίδιο στο κλουβί, που τρέχει λαχανιασμένο μέσα στη ρόδα του, συνοψίζει την εμπειρία μιας burnout καθημερινότητας για χιλιάδες εργαζόμενα άτομα.
Στο δυτικό κόσμο, η εργασιακή παραγωγικότητα και η επαγγελματική ανέλιξη είναι αναγορευμένα σε ύψιστα αγαθά. Και όχι αδίκως, μιας και η εργασία έχει στα αλήθεια πολλά οφέλη.
Πέραν όμως αυτών, συνεπάγεται και ενός φορτίου από υποχρεώσεις, ευθύνες, προθεσμίες και κοινωνικές σχέσεις που άλλοτε είναι ευχάριστο, άλλοτε, όμως, μπορεί να αποδειχθεί δυσβάστακτο.
Σ’εκείνο το σημείο είναι που δημιουργείται ένα εύφορο έδαφος για την εκδήλωση του burnout.
Ένας ορισμός του burnout
Ως σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης περιγράφεται στο διαγνωστικό εγχειρίδιο ICD-11 από τον Π.Ο.Υ το αποτέλεσμα του χρόνιου στρες που σχετίζεται με τη δουλειά. Οι κύριες ενδείξεις είναι τρεις, και χρειάζεται να εμφανίζονται όλες:
- Αισθήματα εξάντλησης ή έλλειψης ενέργειας.
- Αυξημένη συναισθηματική αποσύνδεση από το εργασιακό περιβάλλον ή αισθήματα αρνητισμού ή κυνισμού που σχετίζονται με τη δουλειά.
- Μειωμένη εργασιακή αποτελεσματικότητα.
Αφορούν, δε, αποκλειστικά και μόνο πλαίσια εργασιακού περιβάλλοντος, συνεπώς η έννοια του burnout δε χρησιμοποιείται επιστημονικά για να περιγράψει κάποια συνθήκη ψυχολογικής εξουθένωσης σε άλλα συμφραζόμενα.
Τα 12 στάδια του burnout
Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα συμπτώματα του burnout εκδηλώνονται σταδιακά.
1ο στάδιο: Το άτομο αποκτά καταναγκασμούς που το οδηγούν να προσπαθεί να αποδείξει τον εαυτό του και να θέσει υψηλούς στόχους.
2ο στάδιο: Ξεκινά να εργάζεται σκληρά και επίμονα.
3ο στάδιο: Παραμελεί τις ανάγκες του, όπως για παράδειγμα τον ύπνο ή το φαγητό.
4ο στάδιο: Οι εσωτερικές συγκρούσεις και οι ανάγκες μετατοπίζονται: Αυτό σημαίνει ότι το άτομο που αναπτύσσει burnout ξεκινά να γίνεται λιγότερο ανεκτικό με τους άλλους και τους κατηγορεί για τα αυξημένα επίπεδα του στρες του.
5ο στάδιο: Αναδιαπραγματεύεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις, οι οποίες παύουν να αποτελούν προτεραιότητα.
6ο στάδιο: Αρνείται το πρόβλημα και γίνεται πιο άκαμπτο στη σκέψη και τα συναισθήματά του.
7ο στάδιο: Αποσύρεται από την κοινωνική αλληλόδραση και μπορεί να καταφύγει σε τοξικές ουσίες ή αλκοόλ προκειμένου να ανακουφίσει το στρες.
8ο στάδιο: Οι συμπεριφορές του ατόμου αλλάζουν σε μια κατεύθυνση που δεν αντιπροσωπεύει τον χαρακτήρα του. Μπορεί να εκδηλωθεί θυμός, επιθετικότητα και έλλειψη υπομονής.
9ο στάδιο: Αποσυνδέεται και εκδηλώνει αποπροσωποίηση, βλέποντας τον εαυτό του και τους άλλους ως ανάξιους.
10ο στάδιο: Βιώνει μια «άδεια» συναισθηματική κατάσταση. Για να υπεραναπληρώσει, ίσως αναζητήσει συμπεριφορές που σχετίζονται με το ευκαιριακό σεξ και την κατάχρηση ουσιών.
11ο στάδιο: Εκδηλώνει καταθλιπτικά συμπτώματα και ο κόσμος αρχίζει να μοιάζει σκοτεινός.
12ο στάδιο: Αν φτάσει σε αυτό το στάδιο, το άτομο μπορεί να καταρρεύσει ολοκληρωτικά, εκτός από ψυχολογικά, και σωματικά.
Πώς μπορώ να μάθω αν αναπτύσσω burnout;
Αν βλέπεις τον εαυτό σου σε κάποιες από τις παραπάνω περιγραφές, τότε είναι υψίστης σημασίας να συζητήσεις τις ανησυχίες σου με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Κάποιες ερωτήσεις που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου για να προετοιμάσεις τη συζήτηση, αλλά και να επαναφέρεις τον εαυτό σου, προτείνονται από το UK Practitioner Health Programme και είναι οι εξής:
- Σου έχει ζητήσει κάποιος από το κοντινό σου περιβάλλον να περιορίσεις το χρόνο που δαπανάς για τη δουλειά σου;
- Τους τελευταίους μήνες έχεις θυμώσει με τη δουλειά, τους συναδέλφους ή τους πελάτες σου;
- Αισθάνεσαι ενοχές που δεν ξοδεύεις αρκετό χρόνο με τους φίλους, την οικογένειά ή ακόμα και με τον εαυτό σου;
- Νιώθεις ότι γίνεσαι όλο και πιο συναισθηματικός, για παράδειγμα, κλαις, θυμώνεις, φωνάζεις ή αισθάνεσαι ένταση χωρίς προφανή λόγο;
Προσοχή! Επ’ουδενί δεν προχωράμε σε μια αυτο-διάγνωση.
Συχνά, όμως, επειδή η εργασία μας μπορεί να μας απορροφήσει σε βαθμό τέτοιο ώστε να μην έχουμε επαφή με τον εαυτό μας και αυτό που μπορεί να μας συμβαίνει, ένας καλός τρόπος να αξιολογήσουμε το κατά πόσο χρειαζόμαστε να ζητήσουμε βοήθεια και φροντίδα για το burnout έρχεται μέσα από την αυτο-παρατήρηση.
Είναι αξιοσημείωτο ότι άτομα που εργάζονται σε κάποιες κατηγορίες επαγγελμάτων αναπτύσσουν σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης συχνότερα από άλλα.
Οι κλάδοι στους οποίους υποβόσκει είναι συνήθως ο ιατρικός και παραϊατρικός, η κοινωνική εργασία, η εκπαίδευση, η εστίαση και φιλοξενία, η επιβολή του νόμου και η λογιστική.
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης
- Μίλησε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για την πιθανότητα να αναπτύσσεις burnout το συντομότερο δυνατόν.
- Συζήτησε με το τμήμα HR, τον προϊστάμενο ή τον εργοδότη σου για πιθανές εναλλακτικές προτάσεις στον τρόπο λειτουργίας ή το μοίρασμα ευθυνών με άλλους συναδέλφους.
- Αξιοποίησε τα εργασιακά σου δικαιώματα σε άδειες και διεκδίκησε τα ρεπό που σου αναλογούν.
- Άφησε τη δουλειά έξω από το σπίτι και θυμίσου ότι αυτή τελειώνει στο τελευταίο λεπτό του συμφωνηθέντος ωραρίου σου.
- Θέσε όρια ως προς το τι αναλαμβάνεις και επίτρεψέ σου ένα μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο για τη διεκπεραίωση του κάθε task.
- Θυμίσου τους ρόλους που αναλαμβάνεις στη ζωή σου. Στο γραφείο είσαι εργαζόμενος, όχι σύζυγος ή γονιός. Στο σπίτι, λοιπόν, δε βγάζει νόημα να είσαι εργαζόμενος.
- Περιόρισε την έκθεσή σου σε εξωγενείς παράγοντες που σου πυροδοτούν αισθητηριακά ζητήματα – τα οποία εκδηλώνονται εντονότερα όσο βιώνεις το burnout. Για παράδειγμα, αν δυσκολεύεσαι από τους δυνατούς ήχους, μπορείς να φορέσεις ωτασπίδες που περιορίζουν τον εξωτερικό θόρυβο, ή αν σε ενοχλεί το έντονο φως, να ελαττώσεις το χρόνο που περνάς μπροστά από οθόνες ή να φωτίσεις τον χώρο σου με χαμηλό φωτισμό.
- Φρόντισε τον ύπνο σου όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ο πραγματικός γενεσιουργός παράγοντας του burnout, βέβαια, είναι οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής, οι οποίοι είναι εξ ορισμού εξαντλητικοί και εχθρικοί για το νευρικό σύστημα.
Δεν είμαστε φτιαγμένοι μονάχα για να δουλεύουμε και να κοιμόμαστε. Μην θυσιάζεις τη ζωή σου· η δουλειά είναι μόνο ένα κομμάτι της.
