Η ψυχική υγεία των ανδρών είναι μία συζήτηση η οποία δεν έχει ακόμη ανοίξει στον επείγοντα βαθμό στον οποίο θα έπρεπε. Τα συμπτώματα και οι ενδείξεις για την κλινική οντότητα που καλείται ανδρική κατάθλιψη είναι εκεί, μπροστά μας, παρόντα: Οι άνδρες δεν είναι καλά μέσα τους.
Ο κόσμος ολάκερος δεν είναι καλά μέσα του, κι όμως φαίνεται πως απ’τα δυο φύλα, οι άνδρες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσον αφορά τη φροντίδα για την ψυχική υγεία τους. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, οι οποίοι είναι σε μεγάλο βαθμό κοινωνικοί, και εξαρτούν τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται η ανδρική κατάθλιψη.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία τρομακτική άνοδος σε περιστατικά βίας, στα οποία πρωτοστατούν άνδρες. Δεδομένης της καθοδικής πορείας στην ψυχική υγεία των ανδρών, λοιπόν, ο συσχετισμός της βίας με την ανδρική κατάθλιψη είναι έκδηλος, ενώ η συζήτηση για αυτόν, επιτακτική.
Πώς αντιμετωπίζει το κοινωνικό σύνολο την ψυχική υγεία των ανδρών;
Η ψυχική υγεία και το κοινωνικό σύστημα απολαμβάνουν ένα δεσμό αδιάρρηκτο. Ως εκ τούτου, σε εποχές στις οποίες η κοινωνία νοσεί, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους ανθρώπινους ψυχισμούς. Δεν είναι επιστημονικά ορθό να ισχυριστούμε, βεβαίως, ότι είναι μονάχα ο κοινωνικός παράγοντας ο οποίος προκαλεί ρωγμές στην ψυχική υγεία.
Άλλωστε, δεχόμαστε ότι για να εξηγηθεί η πυροδότηση των ψυχικών διαταραχών, τίθεται σε εφαρμογή το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο ερμηνείας τους, το οποίο, όπως δηλώνει η ίδια η λέξη, αποτελεί έναν πολυπαραγοντικό ιστό αιτιότητας, που δεν απομονώνει μία, μοναδική εξήγηση για την οιαδήποτε δυσκολία στην ψυχική υγεία.
Αναφορικά όμως με τον παράγοντα ο οποίος διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στα πράγματα, που αφορά στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσα από τις οποίες οι άνθρωποι δημιουργούν αυτό για το οποίο είναι προορισμένοι να κάνουν, δηλαδή σχέσεις, ο κοινωνικός ιστός είναι ένα περιβάλλον ιδιαιτέρως εχθρικό για την ψυχική υγεία των ανδρών.
Μία – από τις πολλές – ανεπιθύμητες συνέπειες της πατριαρχίας, του συστήματος εκείνου, δηλαδή, το οποίο αναπαραγάγει ανισότιμες έμφυλες σχέσεις, είναι η απαγόρευση που θέτει στους άντρες προκειμένου οι ίδιοι να ασκήσουν το δικαίωμα να εκδηλώσουν τα συναισθήματά τους και να εκφράσουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην ψυχική υγεία τους.
Ρητά – αξιώματα όπως «οι άνδρες δεν κλαίνε», «να γίνεις άντρας» ή «να τον κάνεις άντρα τον γιο σου» είναι εξαιρετικά επικίνδυνες αρχές για την ψυχική υγεία των ανδρών.
Το εμπάργκο στο ανδρικό συναίσθημα διαθέτει μία μονάχα εξαίρεση: οποιαδήποτε εκδήλωση εμπερικλείεται στις στερεοτυπικές αρχές της έννοιας της αρρενωπότητας, που, συνήθως, πραγματοποιείται μέσα από ένταση, θυμό και εκνευρισμό.
Η ευαλωτότητα των ανδρών εκλαμβάνεται, ως εκ τούτου, ως σημείο αδυναμίας, ως γυναικείο χαρακτηριστικό το οποίο δεν επιτρέπεται σε καμία συνθήκη να έλθει στην επιφάνεια. Συχνά, μάλιστα, οι ίδιες οι γυναίκες, και ειδικότερα, πολλές μητέρες, διαπλάθουν με τέτοιο τρόπο τις αφηγήσεις τους για τους άνδρες που εκφέρουν στιγματιστικό λόγο για την ψυχική υγεία τους.
Πώς η ανδρική κατάθλιψη και η δυσλειτουργική ψυχική υγεία των ανδρών κλιμακώνεται μέσα από βίαιες συμπεριφορές;
Με αυτά τα δεδομένα, η εκδήλωση των αρνητικών συναισθημάτων από τους άνδρες συνήθως έχει μία περιορισμένη παλέτα επιλογών, που στέκεται έντονα στο θυμό, τη μνησικακία και την ευερεθιστότητα. Βέβαια, οφείλουμε εδώ να σημειώσουμε ότι αυτά δεν είναι συναισθήματα που δε γνωρίζει η ανδρική κατάθλιψη, αλλά και εν γένει η φτωχή ψυχική υγεία των ανδρών.
Πιο συγκεκριμένα, έρευνες δείχνουν ότι τα καταθλιπτικά συμπτώματα δεν αφορούν μόνο στη θλίψη, την απογοήτευση ή την απόγνωση, αλλά εκτείνονται μέχρι και την οργή. Απλώς, επειδή σε πολλές περιπτώσεις η θλίψη είναι κυρίαρχη, τα υπόλοιπα συναισθήματα χάνονται από την προσοχή όσων τη βιώνουν.
Έτσι, για τους άνδρες, που η θλίψη δεν είναι πάντοτε ένα προσβάσιμο συναίσθημα, διαμεσολαβείται από το δευτερογενές συναίσθημα του θυμού, ο οποίος φυσικά έχει άμεση σύνδεση με τη βία. Μέχρι στιγμής, όταν μιλούσαμε για την κακή ανδρική ψυχική υγεία, είχαμε κατά νου την αυτοκτονικότητα και τον αυτοκτονικό ιδεασμό.
Και η αλήθεια είναι πως το ανδρικό φύλο επηρεάζεται δραματικά από την αυτοκτονία. Οι άνδρες εμφανίζουν πολύ υψηλά ποσοστά στο φαινόμενο, το οποίο είναι στενά συνυφασμένο με την ανδρική κατάθλιψη.
Τι κι αν, με τον ίδιο τρόπο που η ψυχική υγεία των ανδρών τους υποκινεί να στραφούν στη βία κατά του εαυτού τους, έτσι αντίστοιχα τους ωθεί στο να στραφούν βίαια και ενάντια στους γύρω τους;
Η επιστήμη απαντά πως αυτό είναι μία δόκιμη διαπίστωση. Σε άτομα με κατάθλιψη, μάλιστα, επειδή βρίσκεται, επίσης, υψηλό το χαρακτηριστικό της παρορμητικότητας, τα τεκμήρια αποδεικνύουν ότι η επιθετική συμπεριφορά είναι πολύ πιθανό να αφορμάται από διαταραχές στην ψυχική υγεία των ανδρών.
Κι εδώ δημιουργείται ένα πολύ σοβαρό κοινωνικό δίλημμα. Πώς μπορούν να βοηθηθούν και να υποστηριχθούν άνθρωποι οι οποίοι εκδηλώνουν βίαιες συμπεριφορές, ιδίως όταν οι συμπεριφορές αυτές οδηγούν στη θυματοποίηση άλλων ανθρώπων;
Οι γραμμές είναι λεπτές και εξαιρετικά προβληματικές, διότι η ανάπτυξη μίας τόσο επιβλαβούς για τον εαυτό και τους άλλους γραμμή άμυνας, όπως η επιθετικότητα, δυσχεραίνει όχι μόνο την ψυχική υγεία των ανδρών, αλλά και την πρόσβασή τους στη φροντίδα των τραυμάτων τους.
Είναι σχεδόν σαν να έχει χτιστεί ένα περιβάλλον γύρω τους, στο οποίο, ακόμη και όταν αναγνωρίζονται ως υποκείμενα με συναισθήματα και ψυχικές ουλές, εξακολουθούν να περιθωριοποιούνται, να (αυτο)σαμποτάρονται και να αγνοούνται.
Και, εν κατακλείδι, είναι χρέος της κοινωνίας και καθενός εξ ημών να προωθήσει τη φροντίδα για την ψυχική υγεία των ανδρών, και την ενημερότητα των γονιών, από τους οποίους ξεκινά, φυσικά και ο πρωτογενής τομέας πρόληψης των ψυχικών διαταραχών.
